ПгДр. Кветослава Копорова, Інштітут русиньского языка і културы ПУ
Мґр. Квета Галасова, котра сі зволила умелецьке мено Квета Мороховічова-Цвик (своє родне призвіско і друге родне по мамі), приходить міджі русиньскых чітателїв як нова авторка, котра але нелем тым, же уж є в зрїлім віцї, але і тым, же умелецьке слово, култура і уменя єй не было ани в минулости чудже, представлять ся солідныма поетічныма рядками. За дакотры з них бы ся не заганьбив ани зрїлый автор.
Збірка поезії має сім частей, якбы сім округів тем, на котры авторка у своїх віршах реаґує. Перша часть – Там де пахне материнов душков – є носталґічным споминанём авторкы на місця, де ся народила. Зачінать споминанём на то, як молоде дївча, повне обчековань одходить з родного гнїзда, не знаючі, што єй в чуджім, незнамім світї чекать... Многы сьме так одходили, повны оптімізму, котрый в собі несуть молоды рокы. Вертать ся в думках ку важным моментам в жывотї єй близкых – нянька, котрому колектівізація взяла дві ласкы – два пары коней, споминать дїда, котрый за горшы, зароблены в Америцї купив до валальской церькви дзвін, але і маму, люблячу і стростливу, приправлену зробити вшытко про добро своїх дїтей. Ласка найблизшых переплїтать чутя істоты родного краю -- навколишнёй природы ( верьбы над потічком, котра є охотна притулити чоловіка в бідї, або чай з материной душкы, котрый лічіть і хворе тїло і душу). Родина, родна хыжа, найблизшы люде у валалї, тїсно зроснуты з природов валальского хотаря суть про авторку найвекшы цїнности. Окрім носталґії ту находиме і одказ про молоду ґенерацію а то в поезіях Ярны метаморфозы і Як жыва вода. Авторкася задумує ся над фактом, же молодеж чім дале менше комунікує зо своїма родічами, старыма родічами, чім ся властно вытрачать путо, котре было міджі людми в часах єй молодости і котре чує доднесь:
Бо телевізор забавить, істо
Почітач тыж немало зробить
Роботы в кухнї місять тїсто
Лем бісїдї ся не барз водить.
Вытрачать ся із хыжок нашых
Десь сама мамка коло дому.
В модерных бітох людей доста
Лем говорити не є кому.
Вобразиками з дїтинства ся авторка зась вертать до родного Пчолиного, фарбисто, як малярь зображує колоріт села. Особітно силный є вірш Василь Кобасівскый. Василь быв чоловік середнїх років, котрый ся в селї объявив по скінчіню другой світовой войны. Не знати, одкы пришов, мож лем дедуковати (подля прозывкы), же з Кобасова. Быв то властно чоловік – бездомовець, но в селї го прияли за свого. Прихылила го єдна пчолиньска родина, але властно помагали вшыткы. Каждый го ту знав, до котрой хыжы пришов, там му дали наїсти ся, повіли му ласкаве слово, котре му погладило душу. В поезії о Василёви Кобасівскім авторка выкреслює єден момент, што ся єй зафіксовав з молодости – ментално постигнутый паробок в колї валальскых дїтей, котры ся своёв невиннов дїтиньсков зломыселностёв забавляють на нїм. Але Василь є спокійный і щастный, має свою чісту душу дїтвака і жыє з чутём, же ту належить, же ту він дома, ту го вшыткы знають і своїм способом го хранять перед „злым світом“. Знову, як в першій части, авторка выздвигує співналежность людей в селї, взаємный інтерес о жывот того другого. І ту, як в першій части натякує на факт, же сучасны люде жыють лем самы про себе. Хоць їх є в містах повно, но суть у своїм внутрї осамочены, перестають взаємно комуніковати, вытрачать ся з їх душ людьске тепло.
Третёв частёв під назвов Чорны думкы ся авторка осмілила вынести на світло найсмутнїшы моменты, котрыма суть вмираня і смерть близкого. Барз тяжко ся о такых моментах пише, но пережываме їх вшыткы, бо смерть ся тыкать нас вшыткых. Авторка пише о смерти вообще, задумує ся над нёв з погляду смертельного чоловіка, веде з нёв діалоґ, але мають ту місце і конкретны подобы смерти – конкретных людей з Пчолиного. Суть то особны траґедії двох родин – єдной жыдівской (з часїв другой світовой войны – смерть молодого дївчати Малкы Кацовой), а єдной траґедії з недавной минулости (при котрій загынуло пять з людей єдной родины). Квета Мороховічова-Цвик так вказала, же хоць жыє далеко од свого родного села (жыє в Новых Замках), но віртуално є все з ним аж пупочнов шнуров звязана, жывот села і людей в нїм є про ню все актуалный і тов публікаціов ся стала якбы кронікарьков свого родного села. Двома моментами зо жывота села надвязала нитку історічной минулости, о котрій уж малохто з молодшых знає, на сучасный жывот. Бодай бы сьме такых поетів – кронікарїв мали в каждім русиньскім валалї.
Особітне місце в публікації мають дві части – Думы мої і Непричесаны думы. Їх обсягом суть віршы філозофічного характеру. Авторка має уж штось оджыте і має право сумарізовати, аналізовати жывот, філозофовати. А кідьже є то жена, єй філозофованя не є сухе, в нїм є скрыте множество емоцій, лірікы, субєктівного приїманя реаліты, котру має потребу зо себе выдати лем жена (хлопи скоріше підуть на пиво і там філозофують -- розоберають заважны проблемы світа). Велика емоціонална насыченость ся зась в поєдных віршах черять з терьпков конштатаціов реаліты, котра ся в многых аспектах жывота, главно што ся тыкать жывота жен не змінила. Мож то прочітати в поезії Почливость женам:
Што там по...
Кідь окрасов днешнїх жен
Є обычайна
Накупна ташка.
Властно дві,
Жебы і справедливость
Зазнала сатісфакції.
Реаліта є незмінна
Наперек „сметанкам“, мохітам
Ці інакшым ступідітам.
І многы далшы поезії авторка присвячує женам, бо она, як жена найлїпше може порозуміти женьскы старости, пережываня, але главно етапы жывота каждой жены – од молодых років, кідь суть красны, повны енерґії і радости зо жывота, аж по старобу, кідь приходять хвороты, тїло не хоче слухати, хоць душа бы іщі хотїла... (поезії Метаморфозы І – ІІІ). Аторка є міморядно силна і высоко інтеліґентна жена, котра тоты етапы поступно переходить і з гордостёв і честёв ся з нима вырівнує, причім своёв поезіёв додавать силы і многым другым женам, котры пережывають подобну долю. Квета Мороховічова-Цвик ся у своїх поезіях вказала як майстерка опису моменту і ёго прожытку, котрый ся захопив і зафіксовав в єй внутрї так міцно, же ани по роках не має проблем сі го выбавити і приближыти чітателёви з таков силов, як бы го праві в тім моментї він сам пережывав (поезія Метаморфозы І.):
Жена у росквітї сил
Одпочівать на діванї.
Красна, молода, здрава,
Світ є про ню ґомбічка.
Обіднє сонце через фірганґу
Злегонька ї покыцкало
За голу ногу.
Сміє ся.
Солодко, дзвенячо, од сердця
Як кібы пацеркы россыпав.
Боже, ці чуєш?
В далшій части Гляданя правды ся черяють моменты сумарізації жывота і філозофованя над ёго змыслом, як і спохыбнёваня тзв. вічных правд. Авторка доходить до познаня, же кажда правда має свої углы погляду, респ. каждый чоловік видить свою правду, зо свого назераня на світ, своїх скушеностей і властного познаня.
Квета Мороховічова-Цвик ся не выгла ани тзв. народнобудительскым темам, котры резонують в розлічній мірї у скоро вшыткых поновембровых русиньскых авторів. Цікл віршів має назву На русиньску ноту є якбы завершінём комплетного світа, котрый є в сучасности в зорнім полю авторкы. З поезій видно, же авторка інтересуючі ся о процес оброджіня Русинів як кібы і сама знову нашла путь ку свому коріню, чого доказом є і її творчость в материньскім языку.
Кібы сьме хотїли охарактерізовати цїлу збірку з погляду вонкашней формы, можеме єй прирядити дві главны характерістікы: лірічность і образность. Двома найхарактерістічнїшыма мотівами поезій Кветы Мороховічовой—Цвик можеме назвати жену і природу (родный край), причім выужывать як традічну сімболіку (небо повне звізд, сонце, небесна кленба, зелена трава...), так і модерну сімболіку (бананова лупка, бенатьске воглядило, попка меном Барбі...), што є на єй поезії сімпатічне.
Збірков поезії Думкы і тужбы нам Квета Мороховічова—Цвик представила новодобу русиньску жену, не пасівно пережываючу осінь жывота, але наповно абсорбуючу світ навколо себе. Є то жена цїлком інакшой сорты, як тота, котру вытворили дотеперішнї женьскы поеткы. Єй віршы сі наісто найдуть чітателя міджі женьсков популаціов днешнёй середнёй і старшой ґенерації. Про мене были єй поетічны рядкы барз приємным чітанём, вернули ня до родного Пчолиного... такого, як єм сі го запамятала зо свого дїтинства, а заєдно мі одкрыли внуторый світ єдной необычайной жены.
