Вышов зборник Studium Carpatho-Ruthenorum 2022: Штудії з карпаторусиністікы 14
Зборник мож чітати на сторінцї Інштітуту русиньского языка і културы Пряшівской універзіты в Пряшові:
Click to access SCR_2022-final.pdf
Далшы выданы публікації штудій мож найти ту:
https://www.unipo.sk/cjknm/hlavne-sekcie/urjk/akcie/scr/
Вступне слово едіторкы
Научный зборник Studium Carpatho-Ruthenorum 2022/Штудії з карпаторусиністікы 14 представлює вісем штудій з розлічных областей карпаторусиністікы, причім, як ся стало традіціёв, розшырили сьме коло авторів о єдно нове мено.
Штудії суть рефлексіёв на найновшы здобыткы наукы в области карпаторусиністікы, а то нелем в контекстї Русинів на Словакії за послїднї рокы. Таков є ай перша – лінґвістічна штудія проф. Др. Михайла Фейсы із Новосадьской універзіты у Сербії Нови правопис руского язика. Як сама назва штудії наповідать, єй автор, котрый є заєдно ай сполуавтором нового выданя пpавил правопису войводиньскых Русинів ай з ортоґрафічным словником описує процес роботы над новыма правилами правопису, про котры барз важным базовым матеріалом были першы правила, выданы перед 50 роками Миколом Кочішом під назвов Правопис руского язика (1971).
Друга публікована штудія є з области історії Русинів. Автор – доц. ПгДр. Володимир Фенич, к. н. з Ужгородьской народной універзіты єй дав назву: Під Kарпатами: Нова концепція історії землі і народів з багатьма іменами. Нарис 1: Tериторія і народи верхнього потисся від королівської стоянки кам’яної доби до входження в склад аварського каганату (1 млн. років тому – VIII ст.) і наісто буде інтересным штудійным матеріалом про тых, котры ся інтересують найстаршов історіёв заселёваня теріторії під Карпатами і преферують новы методы приступу к інтерпретації історічных фактів.
Третя штудія є з области соціолоґії: Špecifické problémy jazykovej a národnej sebareflexie Rusínov na Slovensku v duchu sčítania obyvateľov, domov bytov v rokoch 1991 – 2021 і єй авторков є директорка Музея русиньской културы у Пряшові – ПгДр. Мґр. Люба Кралёва, ПгД., котра спрацовала выслїдкы послїднёго списованя жытелїв на Словакії (проходило в роцї 2021) і зробила інтересны заключіня в одношіню к мінорітї Русинів на Словакії в порівнаню з попереднїма списованями.
Мено Мґр. Михал Павліч, ПгД. не є в русиньскій літературї незнамым. Молодый літерат, абсолвент вшыткых трёх ступнїв высокошкольского штудія штудійного проґраму русиньскый язык і література в комбінації із словацькым языком ся уж дакілько років інтензівно венує сучасній русиньскій літературї на Словакії. Зато ёго тему „Білы місця“ або потенціалы русиньской літературы на Словакії можуть вывжыти про далшы баданя нелем теоретіци літературы, але тема нукать ай „навод“ сучасным русиньскым писателям, котрым боком бы ся могли пустити у своїх творах односно тематікы, але ай жанрів, котры в сучасній русиньскій літературї на Словакії хыбують.
Авторкы далшых трёх штудій суть молоды, надїйны бадателькы, докторандкы, котры сі выбрали карпаторусиністіку як научну дісціпліну за предмет своїх научных бадань.
Мґр. Даръя Вашічкова докторандка із Інштітуту выходоевропскых штудій Філозофічной факулты Карловой універзіты в Празї ся венує діалектолоґії славяньскых языків з акцентаціёв на русиньскый язык і в зборнику публікує тему: О некоторых многозначных орнитонимах в карпаторусинских диалектах. Наісто про многых прислушників русиньской народностной меншыны, главнї тых з рядів молодшой ґенерації, суть цїлком незнамы такы назвы птахів як дрімнюх, дремнюх (лїтаюча мыш, netopier), або пуга (саміця совы, але такым словом называють ай радугу в селї Колоніця, окр. Снина), котры авторка находить в записах знамого бадателя Івана Панькевича і конфронтує із властныма баданями, котры реалізує в сучасности в пригранічных селах на Словакії і на Українї.
Докторандка з Катедры історії Філозофічной факулты Пряшівской універзіты – Мґр. Радка Ондеркова в своїй штудії Podkarpatská Rus v medzivojnovom období, котра была частёв єй бакаларьской роботы, приносить інтересны факты і околности, котры наконець привели ід зачленїню теріторії Підкарпатьска Русь к першій Чеськословеньскій републіцї в роцї 1918.
Третёв докторандков, котра публікує в тогорочнім зборнику є Мґр. Александра Тіхвонёва, з Інштітуту русиньского языка і културы Пряшівской універзіты у Пряшові. Єй соціолінґвістічна тема Vplyv Andreja Bačinského na vývoj rusínskeho jazyka творить сучасть єй докторьской дізертації і, надїєме ся, буде вызначным внеском ід бадательскым выслїдкам соціолінґвістікы в русиньскім контекстї.
Як сьме уж спомянули, в каждорочнім зборнику представлюєме ай новых авторів. Ай в тім роцї комплекс научных статей завершує штудія новой авторкы, котра в зборнику публікує по першый раз. Тема є з области етнолоґії: Hudobný aspekt v etnickej identite Rusínov і представлює єй абсолвентка Мґр. Яна Томкова, котра в тім роцї закончіла штудії етнолоґії і културной антрополоґії на Філозофічній факултї Карловой універзіты в Празї і в рамках своёй діпломовой роботы робила баданя в области розвоя музичного фолклору меджі молодов ґенераціёв Русинів.
Штудії тогорочного зборника Studium Carpatho-Ruthenorum 2022/Штудії з карпаторусиністікы 14 суть пестры, з розлічных областей капраторусиністікы, о што ся снажиме каждый рік, но в тім роцї публікує найвеце молодых авторів. То нам дає індіцію, же карпаторусиністіка ся стає перспектівнов научнов дісціплінов. Віриме, же к тому приспівають ай семінары карпаторусиністікы, котры Інштітут русиньского языка і културы Пряшівской універзіты у Пряшові орґанізує уже штернадцять років (з двойрочнов перервов, із прічіны пандемії КОВІД), і выступным документом тых семінарів є зборник научных штудій Studium Carpatho-Ruthenorum/Штудії з карпаторусиністікы.
Надїєме ся, же в роцї 2023 семінары карпаторусиністікы будуть продовжовати і будуть ся тїшыти холем такій участи, яку сьме зазнаменали перед пандеміёв.
ПгДр. Кветослава Копорова, ПгД., едіторка