Вступны слова едіторкы к алманаху на 2011-ый рік
Русиньска література потребує молоду кров
Русиньскы писателї мі превказали велику довіру, а тота довіра є заєдно і великов одповідностёв, котру чую приятём функції председкынї Сполку русиньскых писателїв на Словакії. За приближно рік і пів єм ся стигла зорьєнтовати, спознати холем часточно роботу моїх попередників – бывшых председів Сполку і тых котры ся подїляли на роботї, выдавали попереднї алманахы: доц. ПгДр. Васил Хома, к. н., доц. ПгДр. Юрко Панько, к. н., ПгДр. Николай Ксеняк, послїднїм з выдавателїв быв Мґр. Александер Зозуляк.
Вшыткы подля своїх сил і можностей зробили много хосенного. Але што є найголовнїше, дали знати світу, же на Словакії ся не розвивать лем україньска література, під „шапков“ котрой властно творили многы русиньскы писателї, котры писали о Русинах по україньскы, але і література русиньска, писана нелем о Русинах, но і по русиньскы. В тім контекстї мої предходцёве выдобыли і то, жебы і з рядів Сполку быв номінованый каждорічно русиньскый писатель на премію Александра Павловіча за найлїпшый літературный твір за даный рік (так як то має україньска меншына на Словакії, котра удїлює премію Івана Франка). Премію удїлює „Літерарный фонд“ в рамках Секції поводной ліературы і на пропозіцію одборной пороты, до котрой на тот рік за русиньску літературу была менована моя особа. Ціна ся складать з честного діплому і фінанчной одміны 1 000 Евро за поводный твір, а до 500 Евро за переклад. Лавреатами першой премії (в роцї 2006) ся стало троє людей: Марія і Василь Хомовы (публікація Оброджіня Русинів) і перекладателька Алена Блыхова . Послїднїя з менованых (премію дістала за переклад поезії Мілана Руфуса Молитвочкы) є молода русиньска авторка, котрых є в сучасности барз мало. Зато ня тїшить, же сьме за послїднїй час зааґажовали і далшых молодых авторів – Петра Ялча, Івету Мелничакову. А што є іщі лїпше, же і в тогорічнім алманаху можу представити дві молоды зачінаючі авторкы – Петру Семанцёву і Яну Боґуску. Третёв новов особов (хоць як авторка літературных творів не є нова), котра іщі не публіковала в русинькім языку є учітелька на пензії – панї Меланія Германова. Кідь говориме о Русиньскім літературнім алманаху, по першыраз го выдав Сполок русинськых писателїв три рокы по своїм взнику – в роцї 2003 і одтогды выходить каждорічно, также тогорічный уж буде уж девятый. Перепозіруючі вшыткы дотеперішнї можу сконштатовати, же они мали розлічну концепцію і штруктуру, все в залежности од зоставителя. Зоставителём послїднёго – минулорічного алманаху быв Мґр. Александер Зозуляк. Ёго концепція алманаху, з оглядом на актуалны можности (і фінанчны і односно матеріалів, котры бы мали быти передовшыткым літературного, а не языкового, ці языкознательского заміряня) видить ся мі найсімпатічнїша. Попробовала єм в тых інтенціах зробити таку штруктуру тогорічного алманаху:
- Літературный конкурз Марії Мальцовской 2011
- Найновшы выданя красной літературы і рецензії на них
- Література про найменшых
- Русиньске вытварне уменя і ёго юбіланты
Пару слов ку літературному конкурзу
Того року по першыраз ся одбыв конкурз під новов назвов: Літературный конкурз Марії Мальцовской, котрый сьме назвали на честь писателькы, котра в роцї 2010 одышла передчасно і нечекано од нас до вічности. Конкурз быв выголошеный в Народных новинках, інтернетовых русиньскых новинках, спропаґовали сьме го і в народностнім высыланю радіа Патрія. До встановленого терміну (до 20. новемра) послало до конкурзу свої творы 9 авторів, з котрых порота в зложіню К. Копорова – председкыня пороты, Анна Плїшкова і Марта Бенькова – членове пороты) выбрала трёх найлїпшых. Першым місцём была оцїнена Квета Галасова—Цвик, другым – Осиф Кудзей а третє місце было придїлене молодій зачінаючій авторцї Петрї Семанцёвій. Їх творы публікуєме на зачатку. До літертурного конкурзу ся приголосило веце участників, як минулого року, міджі нима і дакотры новы, котры не суть ани членами Сполку, ани свої творы по русиньскы іщі ниґде не публіковали. Посудьте самы, як ся їм першы пробы творити во своїм материньскім языку выдарили. Єм потїшена, же дві з авторок суть штудентками русиньского языка і културы на Пряшівскій універзітї. Є то наша надїй до будучности. Надїй, же русиньска література буде мати своїх продовжователїв, буде мати молоду кров.
В алманаху представляєме і найновшы выданя красной літературы за тот календарный рік, коры нам были доступны (дакотры з них выдали членове Сполку у властній режії, дакотры вышли і нечленам Сполку – Русинам, жыючім на теріторії Словеньской републікы, но нам їх треба презентовати, бо суть то публікації красной літературы і публіцістікы о Русинах, про Русинів і написаны по русиньскы, также їх авторам можеме холем такым способом дати почливость). Тїшить тыж факт, же ся нам подарило росшырити і коло рецензентів, котры на выданы новы публікації зареаґовали „оком“ шпеціалістів – теоретіків літературы і понукли нам розбор даных творів з розлічных аспектів. Такы погляды нас можуть зорьєнтовати до будучности і суть добрым указователём того, де прямує і якым способом ся розвивать новодоба русиньска література, може і в контекстї другых славяньскых, але і неславяньскых літератур. Само собов, кінцём януара, так, як і минулого року будеме вєдно з Інштітутом русиньского языка і културы Пряшівской універзіты робити презентацію выдань за тот календарный рік, на котрїй будуть офіціално выголошены выслїдкы конкурзу і вітязам переданы премії. Видить ся мі, же така форма презентації, як і сполупрацы з Інштітутом русинського языка і културы ПУ є барз добра і хосенна і дає добры предпоклады на вылїпшованя і просперованя нашой роботы.
Пріорітов третёго русиньского народного оброджіня (по роцї 1989) в сучасности є ожывліня русиньской школьской сістемы. Прото є важне, выдавати красну літературу про школярїв, котры ся рішать учіти свій материньскый язык, спознавати културу властного народа. Про найменшых выходить того року в режії Сполку публікація гаданок про найменшы дїточкы авторкы Кветы Мороховічовой – Цвик: Приятелї спід зеленого дуба і белавого неба. Жебы приближыти і другых авторів дїтьской літературы, придали до тогорічного алманаху і часть про дїтей передшкольского і молодшого школьского віку. Векшына з творів є новов продукціов русиньскых авторів.
Алманах закінчує часть, присвячена вытварному уменю в нашім русиньскім контекстї, бо в роцї 2011 были три вызначны юбілеї, котры сьме мали намір припомянути і такым способом. Авторков двох статей є штудентка русиністікы на ПУ Зденка Цітрякова, котра має заєдно і комбінацію вытварна выхова, также і в нїй можеме відїти молоду надїйну силу в нашій далшій роботї.
Наконець хочу подяковати передовшыткым тым скорше народженым, за їх „міцне триманя штафеты“ у віцї, коли бы їм было час оддыховати. Нам, Русинам, барз хыбить навязность у творчости середнёй ґенерації, зато по новембровій револуції настала нештандардна сітуація, кідь найстарша ґенерація „передає штафету наймололодшому поколіню“, котре іщі не дозрїло на таку одповідность, зато моє подякованя патрить вшыткым тым нашым писателям – шістьдесятникам, сімдесятникам, найдуть ся і вісемдесятници, котры ся іщі все честно і з повнов одповідностёв анґажують на благо Русинів. Наконець, і тогорічный Алманах є зоставленый передовшыткым з їх продукції.
Кветослава КОПОРОВА,
зоставителька.