АРХІВ: Олена ДУЦЬ-ФАЙФЕР: Премiя Александра Духновiча 2015
Др. габ. Олена ДУЦЬ-ФАЙФЕР, членка пороты літературного конкурзу
Премiя Александра Духновiча 2015
(Выступ на літературнім вечорї 25. юна 2015 в рамках удїлёваня Премії А. Духновіча за русиньску літературу в 2015 роцї.)
Порота літературного конкурзу на Премію Александра Духновіча за русиньску літературу од Карпаторусиньского научного центра в США в зложіню: Патріція Крафчік (США) – ведуча, Боґдан Горбаль і Олена Дуць-Файфер (Польща) – члены, оцїнювала в 2015 роцї 5 посланых на конкурз літературных творів:
1) Іван Медєши: Шпацири по сподку дунца (2011), література про доросалых. Із причін формалных не брана до увагы, бо єй автор быв уж лавреатом Премії Духновіча в 2007 роцї (вєдно з Славком Винаём і Наталиёв Рибович) за Трилогию (2006).
2) Любомир Медєши: Часокрок: приповедки з рускей старини (2014), 29 короткых повідань у выглядї історічно-етноґрафічных ескізів.
3) Славомир Олеяр: Нашенє (2014). Книжка сурово реалістічна о скушености сучасных русиньскых еміґрантів у Канадї.
4) Мирко Горняк Коле: Волїш пукнуц од шмиху як пукнуц ментално (2014). Перша книжка послана на конкурс лем в формі online! Інтересный і оріґіналный твір. Афорізмы общо саркастічны, цінічны, з чорным гумором, часто звязаны із сербсков політіков. Мудрый і унікатный твір.
5) Людміла Шандалова: Подьте, дїти, што вам повім… (Свідник: тота аґентура, 2013, 64 стор.). Є то збoрник 29 стишків про дїти з оріґіналныма ілустраціями, котрый є выдрукованый в русиньскім языку паралелно латініков і азбуков.
Мам честь выголосити, же рїшінём пороты лавреатом Премії Александра Духновіча за рік 2015 ся стала Людміла Шандалова. Єй книжка стишків є нелем про дїти, але і їх родічів. Ілустрації до нёй зробив Бранїслав Шандала а языкову редакцію –доц. ПгДр. Анна Плїішкова, ПгД. Рїшінём пороты першый раз є оцїнена Преміов Духновіча література про дїти! Варта припомянути, же цїлём заснованя премії была презентація і розвиваня літературной творчости в русиньскім языку. Премія мать ся причінити ід захованю, збогачіню і пропаґованю того языка. Ці не є найефектівнїшов формов языковых дїянь хоснованя красных літературных форм того языка міджі дїтми. А книжка Людмілы Шандаловой робить то знаменитым способом.
Є то прекрасна поезія, котра выходить далеко за класічны рамкы нашой літературы, і бісїды душы Русина. Авторка тых стишків вошла глубоко до емпатії дїтьского чітателя. Передає му нелем велё інформацій, але тыж добры емоції і естетічны цїнности. В центрї тых віршів суть дїти і їх матери – паралелно в світї людей і в світї звірят – їх теплы і основны про натуру одношіня. Є то автономный, мудрый і добрый світ, де вшытко має свій порядок і пояснїня, де є дуже много радости і потїхы зо жывота. Образы і образность той поезії суть просты, єдночасно захоплюючі і оріґіналны, прекрасно доповнены гармонізуючіма з нима ілустраціями.
Шандалова не поужывать познаны і многораз повторёваны мотівы зо стихів і баёк про дїти. Неповторно веде малого чітателя в кус таёмный про дїти (головно жыючіх у містах) світ, де ся він чує свободно міджі приязныма звірятками, котры ведуть свій жывот зо старостями і радостями, якы дїтина добрї розуміє.
Оцїнёвана книжка має тыж высокы літературны ознакы, котрыма суть близка дїтиньскій представі образность, оріґіналный і цїлістно скомпонованый світ представленый з інтересныма і приязныма героями і краснї намалёваным простором, гармонічна і плавна інштрументація вірша з приємнов мелодіков і легкым рітмом.
Не менша є єй дідактічна і едукачна вартость. Мудры, хосенны, добры дїяня і одношіня міджі героями формують чутя гармонії, тепла, беспекы, актівности і радости зо жывота. Світ натуры заохочать до ёго познаваня і люблїня.
Наконець, є ту языкова вартость, яку має безсперечно книжка Подьте, дїти, што вам повім… Находиме в нїй богатый, а єдночасно простый і зрозумілый русиньскій язык, не архаічный, а єднак вміщаючій велё традічных слов, назв, понять. Лексіка русиньска, без словеньскых впливів, черьпаюча з фолклору, але добрї звучіть в неповторных оріґіналных образах створеного літературным уявлїнём світа. Язык ся добрї передає малому чітателёви з оглядом на приємну, реґуларну мелодіку вірша.
Хочу лем на кінцю зазначіти, же двоє членове пороты мали выграды до неадекватного на їх думку єрархізованя языковых ґрафем. Умістнїня на першім місцї і грубшым шріфтом надрукованых стишків латиньскыма буквами деформує кус языковый аспект цїлой книжочкы. Тот технічный недостаток не має вплив на высоку оцїнку літературной і позалітературной цїнности книжочкы Людмілы Шандаловой Подьте, дїти, што вам повім…, а тым самым на удїлїня єй Премії Александра Духновіча за русиньску літературу в 2015 роцї.